Έντα Γκάμπλερ, σημειώσεις

μακέτα σκηνικού του Γιώργου Πάτσα

Για κανένα άλλο έργο του Ίψεν δεν έχουν διασωθεί τόσες προκαταρκτικές σημειώσεις του συγγραφέα όσες για την Έντα Γκάμπλερ.

Ο ίδιος ο Ίψεν σημειώνει:

-Αυτή η παντρεμένη γυναίκα φαντάζεται, όλο και πιο πολύ, ότι είναι μια σημαντική προσωπικότητα. Αισθάνεται υποχρωμένη να δημιουργήσει για τον εαυτό της ένα εντυπωσιακό παρελθόν.

-Όταν γεννήθηκα, ο πατέρας μου ήταν γέρος. Κι όχι απλώς γέρος. Ξοφλημένος, τσακισμένος. Ίσως αυτό έχει αφήσει ανεξίτηλο σημάδι.

-Ο σύζυγος έχει έναν ξεχωριστό τρόπο βηματισμού, αν τον δεις από πίσω.

-Εκείνη τον μισεί, γιατί αυτός 'εχει στόχο, μια αποστολή στη ζωή του.

Μάγκι Σμιθ (Έντα Γκάμπλερ),
Τζέρεμι Μπρεντ (Τέσμαν)
σκηνοθεσία του Ίγκμαρ Μπέργκμαν,
Εθνικό Θέατρο Αγγλίας, 1970.
από το αρχείο του
Εθνικού Θεάτρου

-Η Έντα στην ουσία θα 'θελε να ζήσει τη ζωή της σαν άντρας. Αλλά παρεμβαίνουν οι ενδοιασμοί, οι φόβοι, άλλοι κληρονομημένοι, άλλοι εμφυτευμένοι.

-Ο Τέσμαν αντιπροσωπεύει τον καθωσπρεπισμό. Η Έντα αντιπροσωπεύει το ennui, την ανία. Η κυρία Έλβστεντ τη σύχγχρονη νευροπάθεια και υστερία.

-Υπάρχουν ελάχιστοι σωστοί γονείς στον κόσμο. Τους περισσότερους ανθρώπους τούς ανατρέφουν θείοι ή θείες, που είτε τους παραμελούν, είτε τους παρεξηγούν, είτε τους κακομαθαίνουν. 

-Η χλωμή, φαινομενικά ψυχρή ομορφιά. Προσδοκά μεγάλα πράγματα από τη ζωή της. Ο άντρας που τελικά την κέρδισε είναι κοινός, απλός στην εμφάνιση, αλλά τίμιος, προικισμένος λόγιος.

-Στο χειρόγραφο που ο Λέβμποργκ αφήνει πίσω του, υποστηρίζει ότι αποστολή του ανθρώπου είναι η ανοδική πορεία προς το φως. Δεν αξίζει να ζει κανείς κάτω από τις σημερινές κοινωνικές συνθήκες. Γι' αυτό ο Λέβμποργκ δραπετεύει με τη φαντασία του, το ποτό κ.λ.π.

Ειμαρμένη Ξανθάκη,
η πρώτη ηθοποιός
που υποδύθηκε
την Έντα, το 1903,
σε σκηνοθεσία
Κωνσταντίνου Χρηστομάνου.
από το αρχείο του
Εθνικού Θεάτρου.

-Η Έντα αισθάνεται τρομερή έλξη για τις καινούριες τάσεις των καιρών. Αλλά της λείπει το θάρρος. Οι σκέψεις της παραμένουν θεωρίες, απραγματοποίητα όνειρα.

-Η Έντα είναι η τυπική γυναίκα, και ως προς τη θέση που βρίσκεται και ως προς το χαρακτήρα της. Παντρεύεται τον Τέσμαν, αλλά αφιερώνει τη φαντασία της στον Άιλερτ Λέβμποργκ. Ακουμπά στην πλάτη της καρέκλας της, κλείνει τα μάτια κι ονειρεύεται τις περιπέτειές του. Αυτή είναι η τε΄ραστια διαφορά: η κ. Έλβστεντ "πασχίζει για την ηθική αποκατάσταση", ενώ για την Έντα ο Λέβμποργκ είναι αυτός που τροφοδοτεί τα άσεμνα όνειρά της. Στην πραγματικότητα δεν έχει το κουράγιο να είναι μέτοχος σε τίποτα απ' αυτά.

-Ο Άιλερτ Λέβμποργκ έχει διπλή υπόσταση. Είναι μύθος ότι μπορούμε να αγαπήσουμε μόνο ένα άτομο. Ο Λέβμποργκ αγαπάει πολλά, εναλλάξ. Μα πώς να εξηγήσω την κατάστασή του; Η κ. Έλβστεντ, που τον πιέζει να συμπεριφέρεται καθώσπρέπει, εγκαταλείπει τον άντρα της. Η Έντα, που τον οδηγεί έξω από τα όριά του, κάνει πίσω και με τη σκέψη μόνο του σκανδάλου. 

-Η μεγαλύτερη δυστυχία σ' αυτόν τον κόσμο είναι ότι υπάρχουν τόσα άτομα που δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να κυνηγούν την ευτυχία χωρίς να είναι ικανοί να τη βρουν ποτέ. 

-Το δαιμονικό στοιχείο στο χαρακτήρα της Έντας είναι ότι θέλει να ασκήσει επιρροή σε κάποιον.

Μάγκι Σμιθ (Έντα Γκάμπλερ),
σκηνοθεσία του Ίγκμαρ Μπέργκμαν,
Εθνικό Θέατρο Αγγλίας, 1970.
από το αρχείο του
Εθνικού Θεάτρου

-Θα ήταν ιδανικό να μπορούσε ο άνθρωπος του παρόντος να ζήσει τη ζωή του μέλλοντος.

-Έντα: "Να ονειρεύεσαι ένα σκάνδαλο ναι, το καταλαβαίνω πολύ καλά. αλλά να διαπράξεις ένα, όχι όχι."

-Η αντιζηλία των γυναικών. Οι γυναίκες δεν έχουν καμιά επιρροή στην οργάνωση της κοινωνίας. Γι' αυτό θέλουν ν' ασκούν επιρροή στις ψυχές.

-Η ζωή για την Έντα είναι μια φάρσα "που δεν αξίζει τον κόπο να τη δεις ως το τέλος".

-Ο Μπρακ δεν θ' άντεχε να ζει σ' ένα σπίτι με μικρά παιδιά. "τα παιδιά δεν θα έπρεπε να υπάρχουν μέχρι να γίνου 14 ή 15 χρονών. Εννοώ τα κορίτσια. Και τα αγόρια; Δεν θα 'πρεπε να υπάρχουν καθόλου".
 

-Κύρια σημεία: Δεν είναι .όλες φτιαγμένες για μητέρες. Είναι γεμάτες πάθος, αλλά φοβούνται τα σκάνδαλα. Αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν αποστολές που αξίζει κανείς να τους αφιερώσει τη ζωή του, αλλά δεν μπορούν να τις ανακαλύψουν.



Κατίνα Παξινού (Έντα Γκάμπλερ), σε σκηνοθεσία Λούθερ Γκριν,
Νέα Υόρκη, 1942,
με την Κάρεν Μόρλει και το Ραλφ Φορμπς.
από το αρχείο του Εθνικού Θεάτρου.

-Ο Μπρακ καταλαβαίνει πολύ καλά πως η είναι καταπίεση που παρακινεί την Έντα σε ό,τι κάνει. Από τη μεριά της, υποπτεύεται ότι δεν θα μπορούσε να κρύψει τίποτα από τον Μπρακ, κι ας μην τον ξέρει καλά.

-Όταν η Έντα μιλά στον Μπρακ για τους δυο που κάθονται και προσπαθούν να ανασυνθέσουν το χειρόγραφο, σκάει στα γέλια... μετά παίζει πιάνο... μετά...

μετάφραση: Ελένη Δημοπούλου

από το αρχείο του Εθνικού Θεάτρου